Στην Ελλάδα έχουμε γίνει ειδικοί στην καταγραφή της
καθόδου, της αδυναμίας ενός πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί την πτώση του
επιπέδου ζωής των πολιτών και της εξαφάνισης κάθε σταθεράς. Τώρα το μαθαίνουν
κι άλλες χώρες. Στην Ελλάδα, επίσης, έχουμε καταλάβει ότι οι δυναμικές που
αναπτύσσονται σε τέτοιες καταστάσεις εντείνουν τη δυσκολία να βρεθούν λύσεις.
Εδώ ζήσαμε τον κατακερματισμό του πολιτικού κέντρου, την αμφισβήτηση θεσμών,
την άνοδο του λαϊκισμού και την κατίσχυση ψεμάτων. Τώρα βλέπουμε το φαινόμενο
Τραμπ στις ΗΠΑ (που αντανακλάται στην αριστερή πτέρυγα από τον Μπέρνι Σάντερς),
το Brexit και την αδιανόητη έχθρα προς καθετί «ξένο» που εκφράζεται ξαφνικά
στην έως τώρα φιλόξενη Βρετανία, την οργή και την απλοϊκότητα με την οποία
πολιτικές δυνάμεις σε πολλές χώρες αντιμετωπίζουν πολύπλοκα ζητήματα.
Τώρα που
πολλές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα παρόμοια με τα δικά μας, ίσως μπορούμε
να αναζητήσουμε αλλού ιδέες και λύσεις. Ασφαλώς, κάθε χώρα είναι ξεχωριστή,
αλλά οι καλές ιδέες μεταδίδονται, όπως και οι κακές. Εάν εμείς δεν βρίσκουμε τη
δύναμη και τις ιδέες να βγούμε από τα αδιέξοδά μας, ίσως μπορούμε να μάθουμε
κάτι από άλλες χώρες. Δεν αρκούν πλέον οι συζητήσεις πάνω στα μεγάλα θέματα,
όπως η αντιπαλότητα μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού ή για υπέρ και κατά της
παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Τα προβλήματα που μαστίζουν κάθε
χώρα απαιτούν πρακτικές λύσεις και όχι ιδεολογικές αγκυλώσεις.
Με αυτούς τους προβληματισμούς, λοιπόν, ξεκίνησε ο Τζόναθαν Τέπερμαν (Jonathan
Tepperman) την έρευνα για το βιβλίο του που εκδόθηκε τον περασμένο μήνα, με
τίτλο «The Fix» (Η Λύση), και υπότιτλο «Πώς έθνη επιβιώνουν και ευδοκιμούν μέσα
σε έναν κόσμο σε πτώση».
Ο Τέπερμαν, διευθυντής σύνταξης του αμερικανικού
περιοδικού Foreign Affairs, επισκέφθηκε πολλές χώρες για να διερευνήσει
προβλήματα, να εξετάσει λύσεις και να μιλήσει με πρωταγωνιστές των εξελίξεων.
Οι προκλήσεις με τις οποίες καταπιάστηκε δείχνουν ότι τα δικά μας προβλήματα
δεν είναι από τα σοβαρότερα ενός κόσμου που απειλείται από ολοένα μεγαλύτερη
οικονομική ανισότητα, από τη βία και τη διαφθορά.
Στην
εισαγωγή του βιβλίου, ο Τέπερμαν σημειώνει: «Ενώ ποικίλλουν οι λεπτομέρειες των
προβλημάτων που μαστίζουν τον κόσμο σήμερα, μοιράζονται μια βαθύτερη αιτία: την
αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας.
Πιο συγκεκριμένα, τα περισσότερα προβλήματα
απορρέουν από την αποτυχία των ηγετών μας να αντιμετωπίσουν επαρκώς δέκα μεγάλα
ζητήματα –εκ των οποίων τα μισά είναι πολιτικά και τα μισά οικονομικά– που μαζί
αποτελούν κάποια από τα πιο δύσκολα και επίμονα προβλήματα που κράτη έχουν
αντιμετωπίσει στον σύγχρονο κόσμο». Κι όμως, ο Τέπερμαν καταλήγει σε αισιόδοξο
συμπέρασμα «βασισμένο σε γεγονότα», όπως ο ίδιος γράφει.
Αναλύει πώς η Βραζιλία
διανέμει τον πλούτο της· τη ριζοσπαστική μεταναστευτική πολιτική του Καναδά· πώς
η Ινδονησία «μετέπεισε» ακραίους ισλαμιστές· τη δύσκολη συμφιλίωση στη Ρουάντα·
πώς η Σιγκαπούρη πολεμάει τη διαφθορά· πώς η Μποτσουάνα επένδυσε σωστά τα
πλούτη από φυσικούς πόρους· γιατί η επανάσταση της εξαγωγής πετρελαίου από
σχιστόλιθο μπορούσε να συμβεί μόνο στις ΗΠΑ· πώς η Νότια Κορέα τροφοδοτεί
συνεχώς την ανάπτυξη· πώς το Μεξικό έβαλε την κυβέρνησή του σε λειτουργία πάλι·
την τέχνη τού να παρακάμπτεις τη γραφειοκρατία που εφαρμόστηκε από τον δήμαρχο
Μάικλ Μπλούμπεργκ στη Νέα Υόρκη.
Σε κριτική
του βιβλίου στους New York Times της Παρασκευής, ο Μάικλ Χερς (Michael Hirsh)
συνοψίζει το «μυστικό» τής κατά Τέπερμαν επιτυχίας: «Σε σχεδόν όλες τις
περιπτώσεις, αυτές είναι ιστορίες θαρραλέου πραγματισμού εν μέσω κρίσης, που
συχνά αφορούν την αλλαγή πίστης ηγετών που είναι ασυνήθιστα ευέλικτοι και
ικανοί, ελεύθεροι από ιδεολογικά δεσμά».
Αυτό το συμπέρασμα, όμως, προδίδει και
το πόσο δύσκολο είναι να λυθούν προβλήματα όταν τόσο ξεχωριστές προσωπικότητες
απουσιάζουν. Σημαντική είναι, επίσης, η συγκυρία ηγεσίας-κοινωνίας-ιστορικής
στιγμής, όπως στην περίπτωση του Μεξικού. Εκεί, ο πρόεδρος Ενρίκε Πένια Νιέτο
εκμεταλλεύτηκε την εξασθένηση της πολιτικής ελίτ για να εφαρμόσει πρόγραμμα
πρωτοφανούς συνεργασίας και μεταρρυθμίσεων.
Και στην
Ελλάδα είχαμε τέτοιους ηγέτες και στιγμές «εξασθένησης» της πολιτικής ελίτ.
Γνωρίζουμε, όμως, ότι είναι εξαιρετικά σπάνιο να υπάρξει ένας Ελευθέριος
Βενιζέλος, ένας Κωνσταντίνος Καραμανλής τη στιγμή που το παλιό σύστημα έχει
καταρρεύσει σε τέτοιο σημείο που η κοινωνία αποδέχεται τον νέο ηγέτη και του
δίνει την ευκαιρία να εφαρμόσει την αλλαγή. Η Ελλάδα βαδίζει προς το σημείο
εξάντλησης, σε ένα δυσμενές διεθνές περιβάλλον. Και είναι προφανές ότι η λύση
μπορεί να δοθεί μόνο από εμάς τους ίδιους.
